सहकारी भन्ने बित्तिकै समान आर्थिकस्तर, इच्छा, रुचि र आवश्यकता भएका तथा एउटा निश्चित भौगोलिक सीमाभित्र बसोवास गर्ने वा समान प्रकृतिका कार्यमा संलग्न भएका मानिसहरूले आपसी हितका निम्ति आर्थिक कारोवार गर्न स्थापित गरिएको संस्था भन्ने बुझिन्छ । यस अर्थमा एउटा साझा उद्देश्य लिएर एउटै भौगोलिक क्षेत्र भित्रका व्यक्तिहरूले आ–आफ्नो आर्थिक उन्नतिका लागि दुई वा दुई भन्दा बढी व्यक्तिहरू मिली आ–आफ्नो आयको केही अंश नियमित रूपमा जम्मा गरी आयमूलक कार्य सञ्चालन गर्न ऋण प्रदान गरेर समूह वा संस्थालाई निरन्तरता प्रदान गर्नु नै सहकारी हो । सहकारीमा सामुहिक हीतको भावना हुन्छ ।

सहकारी सदस्यहरुद्धारा नियन्त्रित व्यवसाय हो । यसलाई सदस्यहरुले नै चयन गरेका प्रतिनिधिहरुले व्यवस्थापन गर्छन् । हरेक अर्थिक वर्ष सुरु भएको ६ महिनाभित्र प्रत्येक सहकारी साधारणसभा गरिसक्नुपने व्यवस्था सहकारी ऐनमा छ । सहकारी सञ्चालनका लागि चयन भएका सञ्चालकहरुले समयमै साधारणसभा सम्पन्न नगर्दा धेरै जसो सहकारीहरुमा समस्या देखिने गरेको छ ।

यस वियषमा कुरा गर्दा जिल्ला सहकारी संघ ललितपुरका अध्यक्ष माधव दुलाल भन्छन्, ‘कोभिडको कारणले सहकारीको केही सहकारीहरुको रिर्पोट तयार नभएको हुनसक्छ, त्यसकारण पनि ढिला नै भएको होला, जिल्ला संघको कुरा गर्दा यस वर्ष सञ्चालक समितिको निर्वाच पनि भएको करणले केही ढिला हुन गएको हो ।’ कोभिडको महामारीबाट सहज भएपछि चुनाव गरी विधिवत प्रक्रियाबाट जिल्ला सहकारी संघको साधारण सभा हुने दुलालले बताए । 

ललितपुर जिल्ला वचत तथा ऋण सहकरी संघका अध्यक्ष रामहरि बजगाईँका अनुसार प्रशासनिक नीति नियम, मूल्य मान्यता अनुसार चल्नुपर्ने सहकारीेहरु सोही अनुसार नचल्दा समयमा नै साधारणसभा गर्न कठिनाई भएको हो । वचत तथा ऋण सहकरी संघका अध्यक्ष बजगाई भन्छन्, ‘संस्था सामुहिक भावनाले खोलिएको भएतापनि सञ्चालक समितिमा केही व्यक्ति वा कुनै व्यक्ति विशेष एक्लैले आफूखुसी सञ्चालन गर्दा समस्या आउने गरेको देखिन्छ।’  

बहुउद्देश्यीय सहकारी संघ ललितपुरका अध्यक्ष शरद महर्जनका अनुसार अहिले कोभिड महामारीको समस्याका कारण समयमा नै आर्थिक कारोवारहरुको विवरण र लेखा परिक्षण प्रतिवेदनहरु तयार पार्न नसकेका कारणले पनि साधारण सभा समयमा नै नभएको हुन सक्छ। 

पछिल्लो समयमा धेरै सहकारीहरु सदस्यहरुको पैसा कुम्ल्याएर भाग्न थालेको छन् । सहकारीहरु भाग्न थालेपछि विभिन्न सहकारीका सदस्यहरूले समाजमा चलेका अन्य सहकारीहरु प्रति अविश्वास गर्न खालेका छन् । जसले गर्दा आम जनमानसमा प्रत्यक्ष रूपमा असर पारेकै छ । पछिल्लो पटक कुमारीपाटीस्थित गुडविल सहकारीका सञ्चालकले रकम हिनामिना गरेर भागेपछि त्यस सहकारीका सदस्यहरु ललितपुर प्रहरी परिसरमा उजुरी गर्न पुगे । केही दिन अघिमात्रै ललितपुरको जावलाखेलस्थित एक सहकारीका सञ्चालकहरु पनि सम्पर्कविहीन भएको खवर छ। अन्य केही सहकारी संस्थाहरुका सञ्चालकहरु विरुद्ध समेत प्रहरी परिसरमा मुद्दा परेको जानकारी छ । 

सदस्यहरुको पैसा कुम्ल्याएर सहकारीहरु भाग्नुका कारणहरुको विषयमा प्रश्न गर्दा जिल्ला सहकारी संघ ललितपुरका अध्यक्ष माधव दुलाल भन्छन्, ‘सहकारीमा नेतृत्व गर्ने व्यक्तिको आचरण सही नहुँदा, मानसिक सोच खराव हुँदा यस्ता समस्या आउने गरेको छ । कतिपय सहकारीहरुमा समयमा नै कर्जा नउठेको कारणले गर्दा व्यवस्थापन कठिनाई भएकोले पनि हुन सक्छ ।’

त्यस्तै, ललितपुर जिल्ला वचत तथा ऋण सहकारी संघका अध्यक्ष रामहरि बजगाईँका अनुसार नीति नियममा रहेर सहकारी सञ्चालन नगरेका कारण समस्या आएको सहकारीहरु भाग्ने गरेको अवस्था देखिन्छ । संघका अध्यक्ष बजगाई भन्छन्, ‘ भागेका अधिकाँश सहकारी संस्थाहरु सहकारी नीति, नियम विपरीत चलेको पाइएको छ । अर्थिक सुशासन कायम नहुँदा यस्ता समस्याहरु आउने गरेका छन् ।’ सञ्चालक समितिमा रहेका कुनै एक वा दुुई व्यक्तिको इच्छाअनुसार व्यक्तिगत रुपमा चलाइएको संस्थाका कारण यस्तो समस्या आउने गरेको छ । 

बहुउद्देश्यीय सहकारी संघ ललितपुरका अध्यक्ष शरद महर्जनका अनुसार सहकारी संस्थामा सुशासन कायम नहुनु, बढी ब्याज असुल्नु, समयमा नै साधारण सभा नहुनुले सञ्चालकभित्र केही व्यक्तिहरुलाई मनोपली गर्ने अवसर मिल्ने हुनाले आर्थिक कारोवारको सही व्यवस्थापन गर्दा नसक्दा सहकारीहरु भाग्ने गरेको देखिन्छ । 

जिल्ला सहकारी संघका अध्यक्ष दुलालले सहकारीहरुलाई व्यवस्थित रुपमा चलाउन र सहकारी सञ्चालकहरुलाई जिम्मेवार वनाउनका लागि सहकारीका सदस्यहरु पनि जागरुक र सचेत रहनु पर्ने वताए । दुलाल भन्छन्, ‘सदस्यहरुले पनि वेलावेलामा आफूसंग्लग्न रहेको सहकारी सही तरिकाले चलेको छ की छैन भनेर अनुगमन गर्नुपर्छ। 

ललितपुर जिल्ला वचत तथा ऋण सहकारी संघका अध्यक्ष रामहरि बजगाईँ भन्छन्, ‘सहकारीमा सदस्यहरुले चासो नराख्दा सञ्चालक समिति एक्लै हुन्छ । जसले गर्दा मनोपली गर्न छुट हुन्छ, यस्तो कार्यलाई रोक्न सदस्यबाटै सहकारीको हितमा केन्द्रीत भएर अनुगमन गर्नुपर्ने हुन्छ ।’ सदस्यहरूले सहकारी ऐन २०७४ र सहकारी नियमावली २०७५ मा व्यवस्था भएका सहकारी सम्बन्धि व्यवस्थाहरु थाहा पाएर सहकारी प्रति चासो देखाउने गरेमा सहकारीहरु भाग्नेक्रममा नपुग्ने बजगाईँको दावी छ । सहकारीहरु सदस्यको पैसा कुम्ल्याएर भाग्ने क्रम रोक्नका लागि  जिल्ला बचत तथा ऋण सहकारी संघले चौथो साकोस समिटबाट ११ बुँदे घोषणापत्र जारी गरेर आवश्यक कार्यान्वयनका लागि अगाडि बढेको पनि अध्यक्ष बजगाईले वताए ।

बहुउद्देश्यीय सहकारी संघ ललितपुरका अध्यक्ष शरद महर्जनले सहकारीहरु भाग्ने क्रम रोक्नका लागि धेरै व्याज लोभका आधारमा भन्दा पनि सामुहिक हीतका आधारमा सहकारी सञ्चालन गर्नुपर्ने वताए । अध्यक्ष महर्जन भन्छन्, ‘सहकारीका मालिक भनेकै सदस्यहरु हुन्। संस्थाको बारेमा राम्रोसंग बुझेर मात्र आर्थिक कारोबार गर्ने हो भने पनि सदस्यको पैसा कुम्ल्याएर सहकारी भाग्ने अवस्था आउने छैन।’
अतः सहकारी संस्थाहरु पारदर्शी रुपमा सञ्चालन हुने हो भने कुनै पनि सदस्यहरुको पैसा जोखिममा पर्ने छैन । सदस्यले चाहेको वेलामा आफ्नो बचत रकम निकाल्न सक्ने र भएको समयमा जम्मा गरेर बचत गर्न सक्ने अवस्था हुन्छ ।

सदस्यको रकम तुरुन्तै फिर्ता गर्नसक्ने गरी सहकारीले केही रकम संस्थामै राख्ने व्यवस्था हुनुपर्छ । यसो गर्दा सदस्यहरुमा संस्था प्रति विश्वास हुन्छ । सहकारी सञ्चालन कसरी भएको छ भनेर सदस्यहरुले चासो राख्ने र वियषगत संघ, जिल्ला सहकारी संघले पनि अनुगमन, सहजीकरण र व्यवस्थापनका बारेमा उचित सल्लाह, सुझाव दिंदै निरिक्षण समेत गर्ने हो भने सहकारीहरु भाग्ने अवस्थामा पुग्ने छैनन् ।